Dwa lata temu świętowaliśmy 500-lecie zapoczątkowania Reformacji. Należałoby się zastanowić jakich zmian dokonała ona w Kościele. Czy Kościół Rzymskokatolicki był w stanie je zaakceptować? Nie uczynił tego, a raczej później, przez dodanie kilku dogmatów, jeszcze bardziej usztywnił swoje stanowisko. Mimo to, między protestantami a katolikami nadal jest kilka cech wspólnych, ale pojawiało się też wiele różnic. Zwróćmy uwagę na te cechy wspólne, a potem na różnice w pojmowaniu chrztu i Wieczerzy Pańskiej.
Trzy cechy wspólne
a) Zarówno protestanci jak i katolicy mają jednakowe przekonanie co do natchnienia Pisma Świętego. Wierzą oni, że Duch Boży przemawiał przez autorów świętego tekstu. Prowadzi to do ważnego przekonania, że tekst Słowa Bożego jest prawdziwy.
b) Drugą wspólną sprawą jest rozwojowy charakter objawienia. I tak na przykład Abraham miał więcej jasności w tej sprawie niż Adam, a święci Nowego Testamentu mieli jeszcze więcej tej jasności od Abrahama. Ale nie oznacza to, że późniejsze objawienie zaprzecza wcześniejszemu, ono je tylko poszerza.
c) Po trzecie, obydwie strony zgadzają się z tym, że objawienie ogólne (naturalna wiedza o Bogu, pochodząca ze stworzenia i sumienia) nie wystarcza do zbawienia dusz. Do tego niezbędne jest szczególne objawienie, a mianowicie ewangelia o zastępczej śmierci i zmartwychwstaniu Pana Jezusa Chrystusa i Jego cielesne zmartwychwstanie.
Trzy różnice
a) Pierwsza z nich odnosi się do roli tradycji. Katolicy uważają, że Pismo Święte i tradycja posiadają w Kościele taki sam autorytet. Natomiast protestanci stoją na stanowisku, że Pismo Święte jest jedynym autorytetem w Kościele. Podkreślają oni podstawową cechę Reformacji: Sola Scriptura, to znaczy tylko Pismo Święte jest jedyną normą wiary i praktyki w Kościele i dlatego przewyższa każdą tradycję.
b) Druga różnica dotyczy kanonu Pisma Świętego. Protestanckie Pismo Święte zawiera 66 ksiąg, podczas gdy katolickie Pismo Święte od Soboru Trydenckiego (1545-1563) zawiera 73 księgi. Protestanci odrzucają tych siedem dodanych przez katolików apokryficznych czy deuterokanonicznych ksiąg, ponieważ nie były one częścią hebrajskiego kanonu.
c) Trzecia różnica należy do zakresu hermeneutyki. Jak należy interpretować Pismo Święte? Trzeba tu zwrócić uwagę na dwie sprawy. Po pierwsze, Kościół Katolicki nie podziela wiary w jasność i zrozumiałość Pisma Świętego i dlatego jego interpretację powierzył Magisterium swego Kościoła. A więc oczekuje on, że katolicy muszą poddać się nauczycielskiemu autorytetowi swego Kościoła, ponieważ tylko on może właściwie wyjaśniać tekst Pisma Świętego. Natomiast protestanci są przekonani co do jasności i zrozumiałości tekstu Pisma Świętego. To znaczy, że wierzący mogą w mniejszym lub większym stopniu zrozumieć główne poselstwo Słowa Bożego. A przy tym Bóg obdarza wspólnoty wierzących odpowiednimi darami, stąd święci mogą bardziej być przez to Słowo pouczani. Prowadzi to do podstawowego pytania: Czy to Kościół tworzy Słowo Boże (katolicy) czy Słowo Boże tworzy Kościół (protestanci)?
Cztery poglądy na chrzest
a) Katechizm Kościoła Katolickiego stwierdza: „Chrzest święty jest fundamentem całego życia chrześcijańskiego i bramą otwierającą dostęp do innych sakramentów. Przez chrzest zostajemy wyzwoleni od grzechu i odrodzeni jako synowie Boży” (1213). „Dwoma najważniejszymi skutkami chrztu są oczyszczenie z grzechów i nowe narodzenie w Duchu Świętym” (1262). Inaczej mówiąc, przez chrzest dokonuje się nowe narodzenie w znaczeniu pozytywnym i przebaczenie grzechów w znaczeniu negatywnym. Po prostu chrzest dokonuje zbawienia.
b) Wśród większości protestantów Kościół Luterański posiada najbardziej „katolicki” pogląd na chrzest. Luter, podobnie jak Kościół Katolicki, był przekonany, że chrzest dokonuje przebaczenia grzechów i odrodzenia. W swoim Małym Katechizmie pisze on: „Dokonuje on (chrzest) przebaczenia grzechów, uwalnia od śmierci i diabła i udziela zbawienia wszystkim, którzy w to wierzą, jak świadczą o tym słowa i obietnice Boże”. Niemiecki reformator trzymał się w tej sprawie katolickiego poglądu na chrzest. Powstaje jednak pytanie: jak niemowlę wyznaje swoją wiarę? Luter odpowiedział na to, twierdząc, że Słowo Boże skutecznie działa przez wodę chrztu, tworząc w chrzczonym wiarę. Stąd chrzest był niezbędny do zbawienia.
c) Reformowany nurt Reformacji (Zwingli, Kalwin, Bullinger) nie czuł się tak komfortowo z katolickim poglądem na chrzest. Przywódcy tej części Reformacji uważali, że chrzest jest wejściem do widzialnego Kościoła. Wiara nie pojawiała się w chrzczonym dziecku. Chrzest w ich przekonaniu był przyłączeniem się dziecka do wspólnoty widzialnego Kościoła. Teolodzy tego kierunku uważali, że ochrzczone niemowlęta później, będąc pod opieką wierzących rodziców i dobrych zborów, zaufają ewangelii zbawienia. W żadnym wypadku nie byli przekonani o tym, że chrzest uwalnia dziecko od grzechu i obdarza odrodzeniem.
d) Bardziej radykalnym kierunkiem byli anabaptyści. Sprzeciwiali się oni chrzczeniu niemowląt w ogóle. Uważali bowiem, że chrztu należy udzielać tylko pokutującym dorosłym wierzącym, którzy wiedzą co robią. Wszystkie grupy anabaptystyczne, włącznie z amiszami, uważają, że chrzcić należy tylko ludzi dorosłych. Skoro niemowlęta nie są w stanie wierzyć w Chrystusa – dowodzili – nie mogą one być chrzczone. Nazwa „anabaptyści” znaczy chrzczący ponownie. Ale nie uważali oni chrztu w niemowlęctwie za istotny w oczach Pana. Obecnie na całym świecie w ewangelikalnych kościołach dokonuje się chrztu wierzących.
Cztery poglądy na Wieczerzę Pańską
a) W szesnastym wieku różne kierunki w protestantyzmie sprzeciwiły się katolickiej doktrynie transsubstancjacji. Czym jest transsubstancjacja? Etymologicznie terminem tym określa się przemianę jednej substancji w drugą. W kontekście eucharystii czy Wieczerzy Pańskiej oznacza to, że chleb i wino dosłownie stają się prawdziwym ciałem i krwią Chrystusa. Według Katechizmu Kościoła Katolickiego „w Najświętszym Sakramencie Eucharystii są zawarte prawdziwie, rzeczywiście i substancjonalnie Ciało i Krew wraz z duszą i Bóstwem Pana naszego Jezusa Chrystusa” (1374).
b) Wszyscy reformatorzy odrzucili taką interpretację. Luter sprzeciwił się doktrynie transsubstancjacji, ponieważ opierała się ona na arystotelesowskiej teologii Tomasza z Akwinu. Zaprzeczył on temu, że akcydensy (cechy) chleba i wina w czasie celebrowania tego sakramentu zmieniają swoją substancję. Mimo to, ku zaskoczeniu współczesnych sobie ewangelików, Luter zgodził się z realną obecnością Chrystusa w czasie komunii. Ta luterańska doktryna jest znana jako wszechobecność Chrystusa. Luter zatem wierzył, że ciało i krew Chrystusa znajdują się pod postaciami chleba i wina, ale nie następuje przemiana ich substancji. Pogląd ten nazywa się konsubstancjacją. Ale wielu luteran dystansuje się od poglądów swego założyciela.
c) Zwingli zaproponował najbardziej radykalny pogląd na Wieczerzę Pańską, przyjęty również przez anabaptystów. Ten ojciec reformacji w Konfederacji Helweckiej był bardziej radykalny niż Luter. Odrzucił on jakiekolwiek pojęcie realnej obecności Chrystusa w tym obrzędzie. Uważał on Wieczerzę jedynie jako pamiątkę. Chrystus nie może być obecny, ponieważ zasiada po prawicy Ojca. Czy ludzkie ciało może w tym samym czasie być w tak wielu miejscach? Chleb i wino po prostu symbolizują ciało i krew Zbawiciela.
d) Kalwin wszedł między Lutra i Zwingliego. Uważał bowiem, że Chrystus jest obecny w czasie Wieczerzy Pańskiej, ale Jego obecność ma charakter duchowy. Ten genewski reformator opierał duchową obecność Chrystusa na wszechobecności Jego Ducha Świętego. Obecnie w świecie protestanckim pogląd Kalwina jest najbardziej rozpowszechniony. Przekonanie to podzielają również baptyści (opr. kw).